άρθρο στην εφημερίδα ΕΠΟΧΗ
Σε κοινωνικές εκρήξεις μπορεί να οδηγήσει τη Νότια Αφρική το πρόβλημα της γης, το οποίο ταυτόχρονα αποτελεί και αντανάκλαση μίας από τις μεγαλύτερες αθετήσεις υποσχέσεων του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου.
Η περυσινή εκλογή του προέδρου Ζούμα βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην υπόσχεσή του ότι μέσα στα επόμενα 5 χρόνια θα διανείμει το 30% της γόνιμης γης σε ακτήμονες. Ωστόσο, η υπόσχεση αυτή δεν ήταν πρωτοφανής. Όπως λέει ο Πάτρικ Μποντ, καθηγητής πολιτικής οικονομίας και πρώην σύμβουλος του Νέλσον Μαντέλα τη δεκαετία του ’90, «την υπόσχεση για διανομή του 30% της γης σε 5 χρόνια την έγραψα εγώ ο ίδιος το 1994. Δεν μπήκαν καν στον κόπο να την ξαναγράψουν». Όμως, στα 16 χρόνια που μεσολάβησαν διανεμήθηκε λιγότερο από το 5% της γης, και μάλιστα ένα μέρος από αυτό δεν αξιοποιήθηκε λόγω έλλειψης μέτρων στήριξης.
Το πρόβλημα είναι ότι το Σύνταγμα της Νότιας Αφρικής περιλαμβάνει μία από τις πιο «σκληρές» υπερασπίσεις της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στον κόσμο. Έτσι, αν το κράτος θέλει να πάρει γη από τους μεγαλογαιοκτήμονες για να τη διανείμει στους ακτήμονες, πρέπει να την αγοράσει σε τιμές ελεύθερης αγοράς (συν την απαραίτητη κερδοσκοπία), κάτι που κάνει τις τιμές απαγορευτικές. Ο ίδιος ο Ζούμα έλεγε προεκλογικά πως η μέθοδος αγοράς-διανομής της γης είναι μη ρεαλιστική και πως το κράτος θα βρει άλλες μεθόδους για να υλοποιήσει την αγροτική μεταρρύθμιση. Ταυτόχρονα, όμως, τοποθέτησε στη θέση του υφυπουργού Γεωργίας έναν εκπρόσωπο της Δεξιάς και των μεγαλογαιοκτημόνων, κάτι που αποτέλεσε εξαρχής σήμα κινδύνου.
Συνθήκες απαρτχάιντ
Σε μια χώρα όπου οι κάτοικοι συσσωρεύονται στις παραγκουπόλεις των μεγάλων πόλεων ψάχνοντας κάποια δουλειά, οι χιλιάδες ακτήμονες Νοτιοαφρικανοί, μαζί με τους μετανάστες που πηγαίνουν στη Ν. Αφρική από τις γύρω χώρες, εξακολουθούν να εργάζονται στα μεγάλα κτήματα, συχνά σε συνθήκες που θυμίζουν την εποχή του απαρτχάιντ. (Είναι γνωστός ο πρόσφατος φόνος του μεγαλοκτηματία και ακροδεξιού ηγέτη Γιουτζίν Τερ’μπλάνς από εργάτες του, στους οποίους χρωστούσε έξι μήνες δεδουλευμένα. Οι εργάτες αυτοί πληρώνονταν με 30 ευρώ τον μήνα.) Οι μισθοί είναι αστείοι, μέρος τους παρακρατείται για «ενοίκιο» της παράγκας στην οποία συνήθως μένουν, οι συνθήκες υγιεινής είναι σχεδόν ανύπαρκτες, τα ωράρια ξεπερνούν τις δέκα ώρες ημερησίως σε εξαήμερη βάση, και όλα αυτά «όταν υπάρχει δουλειά», μιας και σε διαφορετική περίπτωση δεν υπάρχει και καμία εξασφάλιση. Όπως παραδέχονται στελέχη του ίδιου του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, «στον κάμπο της χώρας υπάρχουν οι χειρότερες συνθήκες ανεργίας, φτώχειας και έλλειψης βασικών υπηρεσιών». Εκπρόσωπος των συνδικάτων λέει ότι «στον κάμπο της Νότιας Αφρικής εξακολουθούν να υπάρχουν οι ίδιες συνθήκες κατάχρησης και δουλείας που υπήρχαν την εποχή του απαρτχάιντ».
Ωστόσο, έχουν ήδη αρχίσει να αναπτύσσονται ανεξάρτητα κινήματα αγροτών και εργατών γης, όπως το Κίνημα του Λαού Χωρίς Γη, που μάλιστα έχει σχέσεις με το Κίνημα των Χωρίς Γη της Βραζιλίας. Τα κινήματα αυτά έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν τις καταλήψεις γης ως πίεση προς την κυβέρνηση για να προχωρήσει σε αγροτική μεταρρύθμιση.
Μια ιστορία που έρχεται από παλιά
Βέβαια, και το πρόβλημα της γης έχει τις ρίζες του στην εποχή του απαρτχάιντ. Σύμφωνα με τον Νόμο της Γης, ήδη από το 1913, το 87% της καλλιεργήσιμης γης ανήκε σε λευκούς. Μάλιστα, για να εφαρμοστεί αυτός ο νόμος, χιλιάδες κάτοικοι της Νότιας Αφρικής οδηγήθηκαν σε εκτοπισμό και υποχρεωτική μετακίνηση, ώστε να «απελευθερωθεί» η γη για τους λευκούς κτηματίες.
Η αγροτική μεταρρύθμιση υπήρξε από τους κεντρικούς άξονες πολιτικής του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου και γενικά του κινήματος κατά του απαρτχάιντ, εγκαταλείφθηκε όμως όταν έγινε η αλλαγή, από φόβο μήπως οι αγορές θεωρήσουν ότι η νέα κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής έχει σκοπό να πλήξει την ατομική ιδιοκτησία.
Φτάσαμε έτσι στον νόμο περί αγοράς της γης και στην αδυναμία (την έλλειψη πολιτικής βούλησης, με άλλα λόγια) κάθε κυβέρνησης να πραγματοποιήσει αγροτική μεταρρύθμιση. Τώρα που οι ψευδαισθήσεις του Μουντιάλ έχουν πια σβήσει, τα κινήματα των ακτημόνων και των εργατών γης της Νότιας Αφρικής ίσως να μπορέσουν να αμφισβητήσουν τη νεοφιλελεύθερη πολιτική του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου.
Κώστας Αθανασίου,
ομάδα Resistencias
